AGENCIJA ZA ZAŠTITU ŽIVOTNE SREDINE
P O D G O R I C A
GENERALNI KOMENTARI NVO MANS
NA ELABORAT O PROCJENI UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU IZGRADNJE TERMOELEKTRANE PLJEVLJA II
- Nejasno je zašto se trenutno sprovodi javna rasprava za Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu imajući u vidu neizvjesnost Projekta izgradnje Drugog bloka, zbog problema u pronalaženju finansijera
- Dokument sadrži kontradiktorne podatke da li se izgradnja Drugog bloka Termoelektrane planira zbog potrebe pokrivanja deficita električne energije u Crnoj Gori ili za izvoz električne energije u zemlje regiona, a posebno Italiju
- Elaborat nije razmatrao stvarne alternativne scenarije, poput proizvodnje električne energije kroz izgradnju termoelektrane na biomasu, vjetroelektrana, solarnih panela i slično
- Sirovinska osnova za rad nove Termoelektrane u Pljevljima nije potvrđena, te je ostalo upitno da li u užem pljevaljskom bazenu ima dovoljno rezervi uglja za 40 godina rada Drugog bloka
- U Elaboratu o procjeni uticaja na životnu sredinu su prikazani netačni podaci o trenutnoj zaposlenosti u Rudniku uglja Pljevlja i postojećoj Termoelektrani Pljevlja
- Dokument sadrži kontradiktorne podatke da li je i kada planirana ekološka sanacija postojećeg Prvog bloka Termoelektrane
- U dokumentu se na više mjesta pominje sistem daljinskog grijanja Pljevalja, koji ne samo da nije izvjestan, već ne predstavlja ni sastavni dio Projekta izgradnje Drugog bloka Termoelektrane
- Dokument sadrži niz proizvoljnih, zastarjelih i nepotpunih podataka o stvarnim uzrocima i stepenu zagađenja u Pljevljima
- Neprihvatljivo je što autori Elaborata uopšte nijesu odgovorili na pitanje koliki je uticaj postojeće Termoelektrane Pljevlja na zdravlje stanovnika
- Nije obezbijeđeno najbolje tehnološko rješenje za Drugi blok i pitanje je da li će zadovoljiti nove granične vrijednosti zagađujućih materija i čvrstih čestica u vazduh, čije se donošenje u Evropskoj Uniji očekuje 2017. godine
- Autori Elaborata uzimaju kao gotovo rješenje za odlaganje otpada pepela i šljake na postojećem rudokopu Potrlica, iako ono nije prošlo javnu raspravu, a takođe se postavlja pitanje da li bi to značilo nedozvoljenu državnu pomoć za Rudnik uglja Pljevlja
- Dokument sadrži nepotpune podatke o mogućim incidentnim situacijama, koje bi mogle nastati usljed zastoja u radu filterskog postrojenja, ili rušenja brane Otilovići
- Elaborat uopšte ne tretira pitanje prekograničnog uticaja izgradnje Drugog bloka Termoelektrane
- Dokument treba vratiti na doradu, a prethodno ponovo organizovati javnu raspravu za DPP i SEA kako bi se raspravilo predloženo rješenje da se odvod dimnih gasova u atmosferu vrši kroz rashladni toranj novog bloka
POJEDINAČNI KOMENTARI NVO MANS NA ELABORAT PROCJENE UTICAJA NA ŽIVOTNU SREDINU IZGRADNJE TERMOELEKTRANE PLJEVLJA II
1. Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu sadrži kontradiktorne podatke da li se izgradnja Drugog bloka Termoelektrane u Pljevljima planira zbog potrebe pokrivanja deficita električne energije u Crnoj Gori ili za izvoz električne energije u zemlje regiona, a posebno u Italiju.
Prilikom definisanja cilja i svrhe projekta, na strani 29, je navedeno sljedeće: „Kompanija Elektroprivreda Crne Gore želi s izgradnjom novog bloka Termoelektrane pokriti potrebe po električnoj energiji u Crnoj Gori, koje su predviđene za vremenski period do 2050. godine“, zatim se ukazuje da je razlog izgradnje i „izvoz električne energije u zemlje regiona, a posebno u Italiju, nakon postavljanja i puštanja u rad podmorskog HVDC kabla“, te se kao jedan od prioritetnih ciljeva koji će biti realizovan navodi i „eliminacija aktuelnog deficita električne energije u Crnoj Gori.“
Prednje je kontradiktorno, jer se tvrdi da se planira izvoz struje, a sa druge strane se potreba gradnje nove termoelektrane obrazlaže deficitom električne energije, koji u toku 2016. godine u Crnoj Gori nije postojao.
2. Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu nije razmatrao stvarne alternativne scenarije, poput proizvodnje električne energije kroz izgradnju termoelektrane na biomasu, vjetroelektrana, solarnih panela i slično.
Autori dokumenta su kao alternativne scenarije izgradnji Drugog bloka Termoelektrane u Pljevljima snage 254 MW ponudili izgradnju termoelektrana na ugalj koje bi imale veću snagu, što pokazuje da se ne radi o stvarnim alternativnim predlozima i da je riječ o pukom zadovoljenju forme propisane Zakonom o procjeni uticaja na životnu sredinu.
Dakle, autori su propustili da kao stvarne alternativne scenarije ponude druge modele, poput izgradnje termoelektrane na biomasu, vjetroelektrana, solarnih panela i slično.
3. Sirovinska osnova za rad nove Termoelektrane u Pljevljima nije potvrđena, te je ostalo upitno da li u užem pljevaljskom bazenu ima dovoljno rezervi uglja za 40 godina rada Drugog bloka.
U dijelu Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu koji se odnosi na Eksploatacione rezerve uglja (strana 34) nijesu tabelarno prikazani podaci o eksploatacionim rezervama uglja u tonama u takozvanom užem pljevaljskom bazenu, kao i po pojedinim ležištima.
Na taj način su od javnosti sakriveni podaci koji treba da potvrde da li rezervi uglja ima u dovoljnoj mjeri za rad nove Termoelektrane. Neprihvatljivo je da autori dokumenta navode da će rezerve uglja u pljevaljskom bazenu biti u potpunosti iskorištene, a da se pri tome uopšte ne daju podaci o rezervama uglja.
Nadalje, autori na strani 37 navode da su raspoložive zalihe uglja u užem pljevaljskom basenu glavni faktor izbora optimalne snage od 254 MW za Drugi blok za 40 godina rada, iako se u nizu ranijih javno objavljenih dokumenata navodilo da su raspoložive zalihe uglja u užem pljevaljskom basenu glavni faktor izbora optimalne snage od 220 MW za Drugi blok tokom 40 godina rada.
Dakle, nijesu ponuđeni relevantni podaci koji bi nedvosmisleno potvrdili da stvarnih rezervi uglja u užem pljevaljskom bazenu ima dovoljno za 40 godina rada nove Termoelektrane.
Pored toga, na strani 55 je prikazana tabela prema kojoj će za rad Prvog bloka i Drugog bloka biti potrebno ukupno 87.512.857 tona, a dalje se ukupnom brojkom navodi da su rezerve uglja 164.987.781 tona (pljevaski bazen: 66.822.297 tona, Rudnik Maoče: 90.667.500 tona; Rudnik Mataruge: 7.497.984 tona).
Prednje implicira da će biti otvoren Rudnik Maoče i da u pljevaljskom bazenu nema dovoljno rezervi za rad Drugog bloka za čitavih 40 godina, pri čemu se u samom dokumentu navodi da je udaljenost rudnika u Maočama tolika da transport gumenom trakom praktično ne dolazi u obzir, već je potreban transport kamionima, što bi u krajnjem uvećalo troškove ukupne investicije.
4. U Elaboratu o procjeni uticaja na životnu sredinu su prikazani netačni podaci o trenutnoj zaposlenosti u Rudniku uglja Pljevlja i postojećoj Termoelektrani Pljevlja.
U Elaboratu o procjeni uticaja na životnu sredinu, u dijelu postojećih djelatnosti na strani 15 se navodi: „Rudnik zapošljava oko 1.100 radnika“, kao i „u Elektroprivredi u Opštini Pljevlja radi više od 400 osoba.“
Navedeni podaci nijesu tačni. Prema informacijama sa sajta Komisije za hartije od vrijednosti, na kraju juna 2016. godine Rudnik uglja Pljevlja je zapošljavao 872 radnika, dok podaci u posjedu Istraživačkog centra MANS-a pokazuju da je u postojećoj Termoelektrani na kraju 2014. godine bilo uposleno 207 radnika.
5. Dokument sadrži kontradiktorne podatke da li je i kada planirana ekološka sanacija postojećeg Prvog bloka Termoelektrane u Pljevljima.
U Uvodu Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu se navodi „Planira se da se izvrši potpuna ekološka sanacija elektrane TE I nakon puštanja u rad TE II: ugradnja sistema DeSOx, DENOx i sistema čišćenja otpadnih voda.“
Nadalje se na strani 171 prikazuje tabela sa graničnim vrijednostima zagađujućih materija i čvrstih čestica u vazduh poslije „moguće sanacije Bloka I TE Pljevlja“, dok se u grafikonima na strani 173 prikazuje da će Prvi blok raditi do 2026. godine, a početak rada Drugog bloka se projektuje od 2019. godine.
Prednje ukazuje na kontradiktornosti u vezi plana sanacije postojećeg Prvog bloka Termoelektrane u Pljevljima, odnosno da li će se on uopšte biti saniran ili ne, i kada je to projektovano.
6. Neshvatljivo je da se kao dominantni uzrok zagađenosti u Pljevljima apostrofiraju privatna ložišta koja godišnje troše oko 100 hiljada tona uglja, a pri tome se uopšte ne konstatuje da je najveći zagađivač postojeća termoelektrana, koja godišnje troši oko 1,6 miliona tona uglja, a što je u ranijim dokumentima navođeno.
U Elaboratu o procjeni uticaja na životnu sredinu, u dijelu Klimatske karakteristike, na strani 26 se navodi: „Zbog dugih i hladnih zima, grejna sezona traje najmanje 6-7 mjeseci. Kao osnovno gorivo za grijanje koristi se uglavnom ugalj koji se sagorijeva ili u lokalnim kotlarnicama ili individualnim ložištima. Procijenjeno je da se tokom zimskog perioda u Pljevljima za potrebe grijanja potroši preko 100 hiljada tona uglja. U Pljevljima trenutno postoje usluge centralnog grijanja malog obima kojima se opslužuju zgrade u centru. Ovaj sistem grijanja dobija toplotnu energiju iz zastarjelih, neefikasnih kotlova na ugalj, smještenih u podrumima zgrada. Njima se upravlja ručno i nema regulacije emisije zagađujućih supstanci u izduvnim gasovima, što dovodi do velike zagađenosti vazduha.“
Iz prednjeg proizilazi da se kao dominantni uzrok zagađenosti u Pljevljima apostrofiraju privatna ložišta koja godišnje troše oko 100 hiljada tona uglja, a pri tome se uopšte ne konstatuje da je najveći zagađivač postojeća Termoelektrana, koja godišnje troši oko 1,6 miliona tona uglja, a što je u ranijim dokumentima navođeno.
7. Autori Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu ne nude relevantne dokaze, već paušalno iznose tvrdnju da je uticaj postojeće Termoelektrane u ukupnom zagađenju Pljevalja u manjem obimu nego što zagađenje uzrokuju mala ložišta za grijanje stanova i individualnih kuća.
U dokumentu se u dijelu koji objašnjava kvalitet vazduha i imisije (strane 115 – 119) navodi sljedeće: „Najveće dnevne vrijednosti PM10 čestica su 189 dana (od 360 dana validnih mjerenja) prelazile propisanu graničnu vrijednost od 50 ug/m3, dok su granicu tolerancije od 90 ug/m3 najveće dnevne vrijednosti prelazile 121 dana. Dozvoljeni broj prekoračenja je 35. Srednja godišnja koncentracija (godišnji prosjek) koja je iznosila 99,8 ug/m3 bila je iznad propisane norme (40 ug/m3). Na osnovu izmjerenih vrijednosti, može se konstatovati veliko opterećenje vazduha u Pljevljima sa PM10 česticama, ne samo zbog izmjerenih koncentracija, već i zbog velikog broja dana sa prekoračenjima.“
Citirani podaci se odnose na 2015. godinu, a nadalje se kaže: „Izmjerene koncentracije čvrstih čestica odražavaju prije svega uticaj malih ložišta za grijanje stanova i individualnih kuća, pa i doprinos saobraćaja i drugih izvora, a u manjoj mjeri uticaj Termolektrane Pljevlja ka ukupnom zagađenju.“
S obzirom da se radi o ukupnom zagađenju u Pljevljima, nejasno je na osnovu kojih podataka je izvedena tvrdnja da je uticaj Termoelektrane u ukupnom zagađenju u znatno manjoj mjeri, posebno što su nedozvoljena prekoračenja zabilježena i u periodu kada nije bilo sezone grijanja.
8. U dokumentu se na više mjesta pominje sistem daljinskog grijanja Pljevalja, koji ne samo da nije izvjestan, već ne predstavlja ni sastavni dio Projekta izgradnje Drugog bloka Termoelektrane.
Na strani 44 Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu se pominje toplotna stanica, pa se kaže: „Toplotna stanica će snabdijevati daljinski sistem grijanja grada Pljevlja i okoline grada toplom vodom, koja se pretežno upotrebljava za grijanje. Prema podacima toplinskog konzuma i uvažavajući prognoze toplinskog konzuma u budućnosti, toplotna stanica na Bloku II planira se sa nazivnom snagom 75 MWth u režimu 130/65 C. U slučaju neraspoloživosti bloka moguće je osigurati do 25 MWth upotrebom pare iz pomoćne kotlovnice.“
Nadalje se na strani 187 kaže: „Uvođenjem daljinskog grijanja koje se predviđa u skladu sa DPP TE Pljevlja (Stvoriti uslove za realizaciju prve faze projekta toplifikacije Opštine Pljevlja) moguće je efikasno smanjiti zagađenost vazduha.“
Prednje pokazuje da projekat daljinskog grijanja grada Pljevalja nije izvjestan, jer se licitira sa njegovom snagom od 75 MWth ili 25 MWth, što će izvjesno zavisiti od investitora, a takođe je nejasno zašto autori u ukupnoj procjeni smanjenja zagađenja vazduha uopšte pominju sistem daljinskog grijanja, kada on nije sastavni dio Projekta izgradnje Drugog bloka.
9. Autori Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu nijednom riječju se ne osvrću na uzroke koji su doveli do enormnog smanjenja broja stanovnika u Pljevljima, koji se naročito poklapa sa periodom od početka rada Termoelektrane u tom gradu, te se može realno pretpostaviti da bi izgradnja Drugog bloka dovela do još drastičnijeg iseljavanja iz tog grada.
U dijelu Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu koji se odnosi na Naseljenost (strana 27) se kaže: „U Pljevljima živi 28.595 stanovnika – procjena Monstata za 2015 godinu, tj 4,6 odsto stanovništva Crne Gore. U odnosu na popis iz 2011. godine broj stanovnika (u samo 4 godine) smanjio se za gotovo 2.200 stanovnika (7 odsto). U 1981. godini broj stanovnika je bio 43.316 stanovnika.“
Postojeća Termoelektrana je počela rad 1982. godine, što znači da je u periodu koji se poklapa sa radom Prvog bloka broj stanovnika u Pljevljima smanjen za 14.721 stanovnika ili za 34 odsto, tj za trećinu. Očigledno da je rad postojeće Termoelektrane imao krajnje negativan uticaj i odluku ljudi da napuste Pljevlja, a sudeći prema ovom trendu, rad novog bloka prepoloviće broj stanovnika u Pljevljima. S tim u vezi je potpuno neshvatljivo da se autori Elaborata nijednom riječju ne osvrću na uzroke koji su doveli do ovolikog smanjenja broja stanovnika.
10. Autori Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu uopšte ne objašnjavaju zašto je uvećana stopa mortaliteta u Pljevljima u odnosu na ostatak Crne Gore?
U dijelu dokumenta koji se odnosi na stanovništvo, na strani 61 se navodi: „Stopa mortaliteta, koja se u razdoblju 1991-2015 kretala između 6,9 odsto i 14,8 odsto veća je od prosječne stope mortaliteta u Crnoj Gori (9,4 odsto 2015. godine) i među većima među crnogorskim opštinama. Prema podacima Mjesečnog statističkog pregleda (septembar 2016) u prvih devet mjeseci 2016. godine rodilo se 123 djeteta, a umrlo 261 ljudi.“
Autori ne navode zašto je tolika stopa mortaliteta i koliki je udio postojeće Termoelektrane u tome.
11. Neprihvatljivo je što autori Elaborata o uticaju na životnu sredinu uopšte nijesu odgovorili na pitanje koliki je uticaj postojeće Termoelektrane Pljevlja na zdravlje stanovnika.
U Opisu segmenata životne sredine, dijelu koji se odnosi na zdravlje stanovništva, na strani 63 je zabilježeno: „Zbog karakteristika područja, odnosno činjenice da se radi o području zagađenja (Rudnik i Termoelektrana) postoji potencijalna mogućnost uticaja na zdravlje stanovništva (SO2, čestice i slično). Do sada nije bilo redovitog praćenja čimbenika životne sredine, odnosno njihovog uticaja na zdravlje ljudi, a to je u znatnoj mjeri područje sa kojim se bavi zdravstvena ekologija.“
Nedopustivo je da se samo paušalno, proizvoljno i potcjenjivački dovodi u vezu zdravlje stanovništva u Pljevljima sa zagađenjima od Termoelektrane i Rudnika uglja. Na ovaj način je ispoljen krajnje neozbiljan pristup, jer nijesu prikazani relevantni podaci o uticajima tih zagađivača na zdravlje stanovništva.
Pored toga, podaci o oboljenima od raka i bolestima disajnih organa su zastarjeli (poslednji su iz 2012. godine), a posebno je neprihvatljivo što se, iako je iz godine u godinu uvećan broj tih oboljenja, proizvoljno navodi da se oboljenja od raka uvećavaju zbog različitih uzroka, poput pušenja, zagađenosti vazduha u zimskom periodu, neadekvatne ishrane. Izbjegnuto je da se navedu stvarni uzroci uvećanog broja obolijevanja, pa u najmanju ruku proizilazi da Termoelekrana i Rudnik uglja u Pljevljima uopšte ne utiču na uvećanje obolijevanja.
12. Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu ne sadrži modeliranje uticaja na zdravlje stanovnika izgradnje Drugog bloka Termoelektrane u Pljevljima.
U dijelu Elaborata koji se odnosi na uticaj Projekta Drugog bloka na stanovništvo tokom Faze korišćenja, na strani 155 je navedeno: „Uticaji će biti pozitivni zbog očuvanja, odnosno povećanja broja radnih mjesta (cca 50 novih radnih mjesta). Zbog upotrebe modernih tehnologija (sanacija Bloka I i najbolje raspoložive tehnike BAT za Blok II) emisije zagađujućih materija će se smanjiti tako da se očekuje značajno poboljšanje kvaliteta vazduha, osobito SO2 i prašine, odnosno čestica. A to će imati pozitivne posljedice i u smislu zdravlja lokalnog stanovništva. U smislu zdravlja potrebno je istaknuti i problem zagađivanja (osobito vazduha) zbog korišćenja uglja za grijanje u individualnim kućama (naročito problem čestica), a tu će se stanje bitno poboljšati zbog izgradnje toplotne stanice za daljinsko grijanje grada Pljevlja sa okolinom.“
Tvrdnja da će doći do većeg zapošljavanja nije ničim potvrđena, posebno što se sanacija Prvog bloka (navedeno u Uvodu Elaborata) planira tek nakon izgradnje Drugog bloka, a tada će već morati da bude zatvoren Prvi blok shodno propisima Evropske Unije. Takođe, nema potvrde ni da je projekat izgradnje toplotne stanice za daljinsko grijanje grada Pljevalja izvjestan, a pored toga on i ne predstavlja sastavni dio Projekta izgradnje Drugog bloka Termoelektrane u Pljevljima.
Nadalje, umjesto korišćenja nekog od postojećih modela za analiziranje uticaja na zdravlje sa kvantifikacijom uticaja na zdravlje, autori koriste ljestvicu vrednovanja (od 0 do 4) koja je podložna subjektivnoj ocjeni, a takođe nije jasno koji su indikatori korišćeni za davanje ocjena. Nije izvršeno modeliranje uticaja na zdravlje od emisija zagađujućih gasova i čvrstih čestica u vazduh od Drugog bloka, koje se mora izvršiti u radijusu od najmanje 500 kilometara, imajući u vidu da dio štetnih gasova putuje prekogranično i stvara velike uticaje.
Neophodno je izvršiti analizu uticaja na zdravlje koja će sadržati minimum: 1) sve smrtnosti za osobe starije od 30 godina, 2) sve smrtnosti, 3) postneonatalna smrtnost novorođenčadi, 4) hospitalizacije zbog respiratornih problema, 5) hospitalizacije zbog kardiovaskularnih problema, 6) učestalost bronhitisa kod djece, 7) incidencija hroničnog bronhitisa kod odraslih, 8) dani sa ograničenjem aktivnosti, 9) izgubljeni radni dani, 10) simptomi astme kod asmatične djece.
Potrebno je izraditi kumulativnu analizu uticaja na zdravlje po godinama za vrijeme rada Drugog bloka. Ranija istraživanja međunarodne organizacije HEAL su pokazala da će novo postrojenje u Pljevljima, ukoliko je u skladu sa važećim propisima, uzrokovati 15 smrti na godišnjem nivou, odnosno 600 za 40 godina rada Drugog bloka.
Pored toga, potrebno je uvrstiti i analizu uticaja na zdravlje od drugih polutanata, kao što su živa i drugi teški metali koji se emituju u vazduh.
13. Autori Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu nijesu uvažili najnoviju realnost koja se tiče međunarodnih obaveza u dijelu klimatskih promjena, odnosno potpisivanje Sporazuma o klimatskim promjenama u Parizu i nove obaveze o smanjenju emisija štetnih gasova.
Na strani 119 dokumenta su sadržani podaci o Konferenciji Ujedinjenih nacija o promjeni klime održane 2011. godine u Durbanu, Južnoafrička Republika. U međuvremenu je u decembru 2015. godine potpisan u Parizu Sporazum o klimatskim promjenama, koji je zvanično stupio na snagu 4. novembra 2016. godine. Sporazum predviđa obavezu potpisnica da smanjuju emisije štetnih gasova do nultog nivoa u drugoj polovini ovog vijeka.
Prednja činjenica uopšte nije uzeta u obzir, već dokument sadrži zastarjele podatke, a takođe su prikazani i stari podaci iz Nacionalnog inventara gasova staklene bašte zaključno sa 2009. godinom.
14. Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu pokazuje da nije obezbijeđeno najbolje tehnološko rješenje za Drugi blok i pitanje je da li će zadovoljiti nove granične vrijednosti zagađujućih materija i čvrstih čestica u vazduh, čije se donošenje u Evropskoj Uniji očekuje 2017. godine.
Na strani 52 koja se odnosi na analizu različitih alternativa u domenu tehničko-tehnoloških rješenja se navodi da je planirana neto efikasnost Drugog bloka od 39,5 odsto, što ne zadovoljava kriterijume Evropske unije, koja za projektovanu tehnologiju (PC) zahtijeva veći stepen efikasnosti.
Nadalje se na strani 170, u dijelu Postojeće i očekivano stanje emisija u vazduh navodi: „Potrebno je izvršiti adekvatnu ekološku sanaciju postojećeg bloka (revitalizaciju postojećeg elektrostatičkog filtera tako da zadovolji GVE od 10 mg/Nm3, instalaciju sistema za prečišćavanje dimnih gasova primjenom tehnologije suvog postupka u cilju svođenja emisija SO2 ispod 150 mg/Nm3, instalaciju sistema selektivne katalitičke redukcije NOx za ograničavanje emisija Nox ispod 200 mg/Nm3) i druge mjere.“ Zatim se na strani 171 prikazuje tabela sa graničnim vrijednostima zagađujućih materija i čvrstih čestica u vazduh poslije „moguće sanacije Bloka I“, te se na strani 172 navodi: „Tačna godina mogućeg početka rada postojećeg bloka nakon adekvatne ekološke sanacije biće naknadno utvrđena i zavisi od odluke o odobrenju OPT-OUT, kao i načina raspodjele predviđenih 20.000 radnih sati od strane operatora.“ Pored toga, u grafikonima (strana 173) se prikazuje da će Prvi blok raditi do 2026. godine, a početak rada Drugog bloka se projektuje od 2019. godine.
Prednje citirano postavlja pitanje da li je uopšte planirana sanacija Prvog bloka, jer se koriste izrazi „moguća sanacija“, a posebno što je u Uvodu Elaborata navedeno da će potpuna sanacija Prvog bloka biti tek nakon izgradnje Drugog bloka. Takođe, odluka o OPT-OUT opciji je već donijeta na sastanku Ministarskog savjeta Evropske energetske zajednice 14. oktobra 2016. godine, koja suštinski podrazumijeva rad Prvog bloka do 2023. godine, pa se postavlja pitanje zašto bi se ulagala ogromna sredstva u ekološku sanaciju postojećeg bloka ukoliko će on uskoro prestati da radi.
Pored toga, podaci o godinama rada Prvog i Drugog bloka Teremoelektrane koji su prikazani na grafikonima su potpuno kontradiktorni. Konačno, potpuno se zanemaruje činjenica da se u Evropskoj Uniji očekuje da u narednom periodu budu usvojeni novi zaključci u vezi Best Available Technics (BAT) kojima će biti propisane nove granične vrijednosti zagađujućih materija i čvrstih čestica u vazduh, što bi u praksi značilo da bi Drugi blok u narednim godinama, sa sada projektovanim graničnim vrijednostima zagađujućih materija i čvrstih čestica, mogao da krši pravila koja tek treba da budu usvojena.
15. Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu za odvod dimnih gasova u atmosferu propisuje potpuno novo tehnološko rješenje, koje nije bilo predviđeno Detaljnim prostornim planom i Strateškom procjenom uticaja na životnu sredinu za Termoelektranu Pljevlja.
U Uvodu Elaborata o procjeni uticaja propisano je da će se „odvod dimnih gasova u atmosferu vršiti kroz rashladni toranj novog bloka.“ Ovo rješenje nije bilo definisano kroz dokumenta Detaljni prostorni plan za Termoelektranu Pljevlja i Strateška procjena uticaja na životnu sredinu, koji su bili na javnoj raspravi tokom 2015. godine.
S obzirom da se radi o rješenju koje nije prošlo javnu raspravu, te da nije poznato koliko takvo tehnološko rješenje povećava zagađenja u Pljevljima, neophodno je povući Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu iz procedure, te zatim ponovo organizovati javnu raspravu za Detaljni prostorni plan i Stratešku procjenu uticaja na životnu sredinu koja će propisati navedeno tehnološko rješenje, kako bi se zainteresovana javnost izjasnila o njegovim prednostima i nedostacima.
16. Mjere propisane za ublažavanje štetnih emisija u vazduh nijesu dovoljne.
Na strani 174 se kod Procjene uticaja – Postojeće i očekivano stanje emisija u vazduh – modelski scenariji, navodi: „Mjere ublažavanja koje su preporučene za smanjivanje negativnih uticaja povezanih sa emisijama zagađujućih materija u atmosferu, odnose se na obezbjeđivanje sistema za praćenje kvaliteta vazduha, primjene dobre prakse koja se odnosi na zemljane radove, sisteme transporta materijala, uključujući i drumski transport, procese utovara/istovara, i postrojenja za skladištenje/odlaganje.“
Propisivanje mjere obezbjeđenja adekvatnog sistema za praćenje kvaliteta vazduha samo po sebi nije svrsishodno, ukoliko se ne projektuje tehnologija koja bi ispunjavala kriterijume najbolje raspoložive tehnike za rad termoelektrane.
17. Dokument sadrži nepotpune podatke o mogućim incidentnim situacijama, koje bi mogle nastati usljed zastoja u radu filterskog postrojenja, ili rušenja brane Otilovići.
U dijelu Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu, kod propisanih Mjera za sprječavanje, smanjenje ili otkrivanje štetnih uticaja, na strani 156 se navodi: „Incidentna situacija, odnosno uticaj na stanovništvo može nastati usljed zastoja u radu filterskog postrojenja, gdje bi usljed depozicije pepela došlo do zagađenja životne sredine i u slučaju rušenja brane Otilovići.“ Nadalje se ukazuje: „Sa aspekta stanovništva su predviđene mjere u internim dokumentima – Planu zaštite u vanrednim uslovima – Instrukcija za likvidaciju havarije u TE Pljevlja, Propagacija vodenog vala za slučaj rušenja brane Otilovići, obavještavanje i uzbunjivanje stanovništva nizvodno od brane Otilovići, obavještavanje i uzbunjivanje stanovništva nizvodno od brane Otilovići, Određivanje bezbjednog nivoa za akumulaciju Otilovići, Propagacija vodnog vala za slučaj rušenja brana u nizu Brana Otilovići-Brana jalovišta Šuplja stijena i plan zaštite od požara.“
Imajući u vidu ozbiljnost jednog ovakvog pitanja, samo usputno navođenje mogućih incidentnih situacija je potpuno nedovoljno i kao takvo neprihvatljivo, i građanima Pljevalja se mora dati puna informacija u vezi moguće opasnosti, kada ona može nastati, pod kojim uslovima, precizne mjere zaštite i slično.
18. Nejasno je da li sistem otpadnih voda predstavlja sastavni dio Projekta izgradnje Drugog bloka Termoelektrane.
Na strani 109 Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu, koji se odnosi na tretman otpadnih voda, se navodi: „Sa strane Energoprojekt Entel dd u 2014. godini urađen je Idejni projekat Tretman otpadnih voda za postojeći blok TE Pljevlja.“
Iz prednjeg nije jasno da li je postrojenje za tretman otpadnih voda dio Projekta Drugog bloka Termoelektrane.
19. Autori Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu uzimaju kao gotovo rješenje za odlaganje otpada pepela i šljake na postojećem rudokopu Potrlica, iako ono nije prošlo javnu raspravu, a takođe se postavlja pitanje da li bi to značilo nedozvoljenu državnu pomoć za Rudnik uglja Pljevlja.
Elaboratom o procjeni uticaja na životnu sredinu, na strani 40, koja obuhvata dio Tehničko-tehnološkog rješenja za novi blok 254 MW – zbrinjavanje produkata sagorijevanja i desulfurizacije, se kaže: „Kod rada Blok II nastajat će produkti sagorijevanja pepeo i šljaka, a poslije čišćenja dimnih gasova gips. Svi ti nusprodukti se mogu odlagati ili ugrađivati kao materijal za ispunjavanje depresije dnevnog kopa (rekultivacija), odnosno odlagati/ugrađivati se u odvojenu deponiju. U svakom slučaju za to je primjeran kop Potrlica – na duži rok jedini aktivan u sklopu Rudnika uglja Pljevlja.“
Autori kao lokaciju za novu deponiju pepela i šljake navode kop Potrlicu, iako to rješenje uopšte nije prošlo javnu raspravu. Pored toga, Zakonom o rudarstvu Crne Gore je propisana obaveza za privredne subjekte da nakon eksploatacije rudokopa moraju izvršiti rekultivaciju korišćenog područja. Činjenica da bi kop Potrlica mogao da posluži kao nova deponija za odlaganje pepela i šljake značila bi da se Rudnik uglja Pljevlja oslobađa troškova rekultivacije tog prostora, pa se postavlja pitanje da li to znači nedozvoljeno subvencioniranje i državnu pomoć za Rudnik uglja Pljevlja? Takođe, nejasno je zašto autori Elaborata ne pominju lokaciju Šumane kao prostor za novu deponiju, a koju je upravo ranijih godina Elektroprivreda Crne Gore kupila za cijenu od 7,5 miliona eura od Rudnika uglja Pljevlja – za potrebe stvaranja nove deponije pepela i šljake.
20. Elaborat procjene uticaja na životnu sredinu implicira da se otpad pepela i šljake klasifikuje kao neopasni, a suštinski se radi o opasnom otpadu.
U dijelu Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu, koji se tiče Upravljanja otpadom na teritoriji Opštine Pljevlja, Kvalitet pepela, šljake i mulja Termoelektrane Pljevlja, na strani 146 se ukazuje: „U 2012. godini je izvršeno ispitivanje karaktera čvrstog otpada iz TE Pljevlja (Centar za ekotoksikološka ispitivanja Podgorica). Prema rezultatima analiza izlučivanja toksičnih i opasnih materija svi uzroci se tretiraju kao neopasni otpad koji se može odložiti na deponiju, iako im je pH vrijednost preko 11, jer Pravilnikom nije normirana pH vrijednost kao jedna od osobina H15 ili H1-H14 iz Liste opasnih materijala.“
Prednji stav implicira da se suštinski radi o opasnom otpadu.
21. Prikazani podaci o zagađenju zemljišta toksičnim i kancerogenim organskim materijama koje uzrokuje rad Termoelektrane su zastarjeli i ne pokazuju stvarni stepen zagađenja.
Na strani 80 Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu, koji se odnosi na toksične i kancerogene organske materije u zemljištu, navodi se: „Na osnovu izvršenih analiza uzoraka u opštini Pljevlja, samo su na lokacijama Vilići 1 i Deponija 1 ustanovljeni povećani sadržaji poliaromatičnih ugljovodonika u odnosu na MDK, pri čemu pomenuti imaju rastući trend u odnosu na prethodne godine.“
Izvor ovih podataka je dokument Šterbenk i Kotnik iz 2007. godine. Dakle, radi se o dokumentu starom 10 godina i nije jasno šta se događa u međuvremenu, pa je stoga upitno koliko si kao takvi uopšte relevantni za današnje vrijeme.
22. Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu sadrži kontradiktorne podatke o rekultivisanom zemljištu u Pljevljima, koje je devastrirano eksploatacijom uglja.
U dijelu Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu, koji se odnosi na kvalitet zemljišta, na strani 75 se navodi: „Najveći procenat trajno izgubljenih zemljišta zastupljen je na širem području grada Pljevalja, kao posledica izgradnje većih industrijskih objekata (Termoelektrana Pljevlja, Fabrika cementa sa separacijom, Drvni kombinat Vektra Jakić, Fabrika Građevinar) i akumulacije Otilovići…Na površinskim kopovima Potrlica i Borovica rekultivisano je oko 10 odsto eksploatisanih površina, pri čemu se rekultivacija nakon mehaničkog oblikovanja prostora (zaravnjivanje, nabijanje i nivelisanje) zasniva na primjeni biloških mjera pošumljavanja i zatravljivanja određenim biljnim vrstama.“
Nadalje se, u dijelu Elaborata koji se definiše kao Industrijski predio, a na strani 123 kaže: „Najveći kop Potrlica zahvata središnji dio doline Ćehotine, zbog čega je riječno korito bilo izmješteno…Do sada je otkopan ugalj sa površine više od 300 ha. Od toga je rekultivisana dobra polovina.“
Prednji podaci su kontradiktorni, jer se prvo pominje da je rekultivisano 10 odsto eksploatisanih površina, a zatim se tvrdi da je na kopu Potrlica rekultivisana polovina do sada korištenih lokacija, iako se ne nudi niti jedan izvoz podataka koji bi potvrdio tu tvrdnju.
23. Nejasno je zašto se u dokumentu pominju podzemne vode i vodostaji u Maočkom polju, kada je za rad Drugog bloka planirana eksploatacija uglja u takozvanom užem pljevaljskom basenu.
U dijelu Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu, dio podzemnih voda, na strani 85 se kaže: „U vrijeme visokih vodostaja rijeka Drijeljevine i Maočnice, kada je veliki dio Maočkog polja opšterećen podzemnim i površinskim dotocima vode, iznosi maksimalni dotok vode u akumulaciju Otilović iz maočkog bazena oko 4,7 m3/s. Odkopavanje uglja će u ovom slučaju biti bez sumnje povezano sa rješavanjem hidroloških problema, što će zahtijevati intenzivne aktivnosti odvodnjavanja i sprečavanja dotoka vode u površinski kop. Ove aktivnosti mogu u velikoj mjeri povećati troškove eksploatacije. U slučaju Maoče je zato potrebno izvršiti dodatna ispitivanja, koja bi omogućila bolji uvid u uslove eksploatacije i pouzdanije konačne odluke o upotrebi ovog ležišta.“
Nejasno je zašto se uopšte pominje ležište Maoče ukoliko se rad Drugog bloka Termoelektrane u Pljevljima zasniva isključivo na eksploataciji uglja iz užeg pljevaljskog bazena.
24. Elaborat o procjeni uticaja na životnu sredinu sadrži zastarjele podatke o zagađivanjima podzemnih i površinskih voda od Termoelektrane.
Na stranama 92 do 99 Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu, koji tretira zagađivanje površinskih voda zbog ispusta iz Termoelektrane, kaže se sljedeće: „Na osnovu rezultata, datim u tabeli, može se zaključiti da Termoelektrana sa svojim otpadnim vodama direktno utiče na kvalitet vode rijeke Vezišnice i Paleškog potoka, a ovi na vodu rijeke Ćehotine nizvodno od ušća Vezišnice.“ U odnosu na rijeku Ćehotinu, za koju se konstatuje da uzvodno od Pljevalja pripada I kategoriji vodotoka, a nizvodno od Pljevalja II kategoriji vodotoka, se kaže: „Nažalost, monitoring programom HMZ nijesu obuhvaćeni teški metali i organski toksikanti da bi se ocijenio mogući uticaj emisijama iz Termoelektrane“, dok se u nastavku daju podaci iz 2006. godine. Pored toga, i za rijeku Vezišnicu se daju podaci iz 2006. godine i konstatuje se: „Razlike u kvalitetu vode rijeke Vezišnice prije i poslije uliva Paleškog potoka i otpadnih voda iz elektrane nijesu drastične, ali treba imati u vidu da je uzorkovanje vršeno u periodu velikih voda, te da je bilo prisutno značajno razvlaženje zagađujućih materija.“
Iz prednjeg je jasno da nijesu poznate stvarne razmjere zagađenja površinskih voda zbog ispusta iz Termoelektrane kada su u pitanju teški metali i organski toksikanti, već su ponuđeni zastarjeli podaci iz 2006. godine. Takođe, nije jasno da li je Uredba o klasifikaciji i kategorizaciji površinskih i podzemnih voda (Sl.list CG 02/07) usklađena sa evropskim standardima.
Nadalje, na stranama od 101 do 105, dio zagađivanja podzemnih voda, se navodi: „Izvršeno je bilo ispitivanje podzemnih voda iz pijezometrijskih bušotina u okolini deponije na Maljevcu da bi se ocijenio uticaj voda sa deponije na podzemne vode. Voda iz svih ispitanih bušotina ima veoma sličan kvalitet. Naime, sve vode se odlikuju izuzetno velikom mutnoćom, visokom elektroprovodljivošću, visokim sadržajem suspendovanih materija, izuzetno visokim sadržajem rastvorenog gvožđa, cinka, sulfata, mangana, amonijaka i sa visokom vrijednošću za HPK i niskim sadržajem rastvorenog kiseonika. Ove vode su po svojim karakteristikama veoma agresivne.“ Zatim se daju tabele sa podacima iz 2006. godine.
Dakle, i ovi podaci su veoma zastarjeli i nije poznato kakva je situacija od tog perioda.
25. Prikazani podaci o mjerenjima buke nijesu relevantni.
Na strani 13 Elaborata o procjeni uticaja na životnu sredinu, dio koji se odnosi na buku i vibracije, se navodi: „Mjerenja postojeće opterećenosti životne sredine sa bukom na lokaciji Termoelektrane Pljevlja bila su urađena u 2008. godini, kada je još bio na snazi Pravilnik o graničnim vrijednostima nivoa buke u životnoj sredini (Sl.list 75/06). Pošto je na snazi Pravilnik o graničnim vrijednostima buke u životnoj sredini, načinu utvrđivanja indikatora buke i akustičnih zona i metodama ocjenjivanja štetnih efekata buke (Sl.list 60/11) rezultate mjerenja ne možemo direktno usporediti sa sada važećim Pravilnikom.“
Iz prednjeg je jasno da podaci o mjerenjima buke koji su prikazani u dokumentu nijesu relevantni.
26. Elaborat procjene uticaja na životnu sredinu uopšte ne tretira pitanje prekograničnog uticaja izgradnje Drugog bloka Termoelektrane u Pljevljima.
Nejasno je zašto autori dokumenta nijesu tretirali pitanje prekograničnog uticaja izgradnje Drugog bloka Termoelektrane u Pljevljima.
ISTRAŽIVAČKI CENTAR MANS
Koordinator Ines Mrdović
