Nekažnjavanje za korupciju i upotreba zakona rađenih po mjeri kao sredstava za postizanje i održavanje zarobljavanja države su uobičajeni u Crnoj Gori. Ovaj izvještaj profiliše ove probleme i daje preporuke za njihovo rješavanje. Uz podršku Evropske unije (EU), Transparency International i njegovi partneri iz Albanije, Bosne i Hercegovine, sa Kosova, iz Crne Gore, Sjeverne Makedonije, Srbije i Turske nastoje da unaprijede upravljanje, transparentnost i odgovornost pravosuđa i demokratskog donošenja zakona u ovim zemljama. Da bismo to postigli, istražili smo kako se postiže i održava zarobljavanje države, ističući nedostatke krivičnopravnog sistema prilikom procesuiranja slučajeva korupcije velikog obima i razotkrivajući zakone rađene po mjeri, koji su izrađivani i usvajani kako bi zaštitili privatne interese nekolicine.
Nakon nekoliko decenija nesmetane političke dominacije Demokratske partije socijalista (DPS), Crna Gora se suočava s ozbiljnim problemima zbog loše implementacije ključnih reformi vezanih za vladavinu prava. To zemlju udaljava od željenog puta pridruživanja EU. To je prvenstveno uzrokovano naporima vladajuće političke elite da zadrži status quo i zaštiti svoju dominantnu poziciju i privilegije. Ovaj izvještaj istražuje glavne poluge korištene za uspostavljanje i održavanje ovog zarobljavanja države u Crnoj Gori.
Analiza pokazuje da sudovi imaju tendenciju izricanja blažih kazni za korupciju na visokom nivou od one za administrativnu korupciju. Takođe imaju blaži stav prema korupciji na visokom nivou u javnom sektoru, koja uzrokuje višemilionske gubitke u državnom budžetu, nego prema korupciji u privatnom sektoru, gdje je manja šteta po državne finansije.
Analizirani slučajevi korupcije pokazuju da javni funkcioneri na visokom nivou imaju povoljniji tretman pred sudom od ostalih optuženih osoba. U većini slučajeva sudovi iste okolnosti procjenjuju različito, zavisno od toga ko je optuženi. To u velikoj mjeri ide u korist javnih funkcionera, kojima se čak izriču samo uslovne kazne kad za to nema pravne osnove.
Ključni nedostaci u pravosudnom sistemu su takođe povezani s nedostatkom transparentnosti i slobodnog pristupa informacijama, slabim i nefunkcionalnim sistemom odgovornosti i velikim političkim uticajem vladajuće elite. To doprinosi ukupnoj situaciji u kojoj pravosuđe danas predstavlja jednu od glavnih poluga zarobljavanja države u Crnoj Gori.
Takozvani „zakoni rađen po mjeri“, koji se godinama koriste da održavaju političku dominaciju vladajuće elite u Crnoj Gori, su još jedan važan aspekt zarobljavanja države. Ovaj izvještaj analizira različite tipologije zakona, od zakonskih amandmana radi zaštite privatnih interesa, do usvajanja novih zakona, kroz koje se uvode nove pravne forme u nacionalno zakonodavstvo.
Većina takvih zakona i politika se usvaja bez odgovarajuće javne rasprave, koja bi mogla pružiti tačnu procjenu njihove vrijednosti. Skupština je često morala da raspravlja o predloženim zakonima po skraćenom postupku, s vremenskim okvirom koji onemogućava kvalitetnu raspravu – na primjer, tokom posljednjeg zasjedanja parlamenta prije ljetnje ili novogodišnje pauze. Takvi zakoni su korišteni za legalizaciju ranije ilegalne prakse ili već postojećih monopola, ili često za izgradnju temelja za stvaranje budućih monopola i korist za entitete bliske vladajućoj eliti.
Takvi zakoni rađeni po mjeri uglavnom se odnose na upravljanje crnogorskim prirodnim resursima, kao što je energija i zemljište, ali utiču i na javne nabavke, prostorno planiranje i druge državne koncesije. To su svi sektori koji mogu stvoriti značajnu korist za privilegovane pojedince i subjekte s jakim političkim vezama.
Izvještaj daje konkretne preporuke za smanjenje mogućnosti da pravosuđe i zakonodavni procesi postanu ključni pokretači postizanja i održavanja zarobljavanja države u Crnoj Gori.
Uključuju značajne promjene u pravosudnom procesuiranju slučajeva korupcije velikih razmjera, poput efektivnih sistema provjera i uspostavljanja ravnoteže (eng. checks and ballances), veće transparentnosti i boljeg pristupa informacijama o radu pravosuđa. Da bi se spriječilo prilagođavanje zakonodavstva kroz usvajanje ovakvih zakona rađenih po mjeri, donošenje zakona bi trebalo da uključuje najširi mogući postu onsultacija i sveobuhvatnu parlamentarnu kontrolu tokom postupka usvajanja.
Kompletan izvještaj je dostupan na ovom linku.
